Tussen al het zeer belangrijke, wereldschokkende nieuws, denk aan de relatieperikelen van Andre H. jr., Bridget M., de kijkcijfers van Ladies Night, de komst van de Formule 1 naar Zandvoort, het vertrek van de rugstreeppad en zandhagedis uit Zandvoort, de staat van het grasveld op het Malieveld, de door onze premier als rot aangeduide maatregel waarmee de snelheidslimiet wordt verlaagd naar 100 (zodat huizen gebouwd kunnen worden en het gras op het Malieveld gespaard blijft) vanwege het alom aanwezige stikstof, is er ook ander stof dat tot nadenken aanzet. Helaas is dit direct naar de achtergrond verdwenen.
Het is belangrijker om op de voorpagina te melden dat Andre H. jr. nog in zijn leerfase zit en de ene oude fiets voor de andere inruilt. Waarschijnlijk zal hij, nadat hij is afgestudeerd, zich een brandnieuwe fiets aanschaffen. Om vervolgens al het geleerde daarop in de praktijk te brengen. Het is zijn leven. Wanneer hij zich er goed bij voelt, moet hij dat doen. Maar vermoei me niet met deze non-informatie op nieuwssites. Het raakt me niet, het beïnvloed mijn leven niet, het is geen nieuws. Laat die man met rust. Verban deze onzin van de voorpagina. Straks staat er ook nog op de voorpagina van nu.nl dat Bonnie St. Claire al weken geen alcohol meer heeft gedronken waardoor de aandelen van Bokma zijn gekelderd. Waarna de goegemeente weer over elkaar heen buitelt, met niet ter zake doende opmerkingen over het voor de gezondheid weldadige effect van één glas wijn per dag.
Het naar de achtergrond verdwenen nieuws zal de levens van alle burgers positief gaan beïnvloeden. Staatssecretaris Knops heeft de Direct Duidelijk-brigade in het leven geroepen. Taalexperts gaan ambtenaren leren begrijpelijk te schrijven. Het kost slechts €3.000.000. Een schijntje lijkt mij. De kosten om overal de verbodsborden met 130 te vervangen door borden met 100 zal vele malen duurder zijn.
Van dat geld is er in ieder geval een leuk vintage VW busje gehuurd in het kader van de publiciteit. Waarschijnlijk was het de benzine-uitvoering, alhoewel diesel niet uitgesloten kan worden. Hopelijk zijn van het budget ook wat bomen aangeplant, ter compensatie van de uitgestoten CO2 en N. Maar dat wordt niet vermeld. Veel harder dan 80 kilometer per uur zal het busje niet gereden hebben, dus dat was een vooruitziende blik. Mij is alleen niet direct duidelijk wat Volkswagen met deze campagne te maken heeft. VW en duidelijkheid sluiten elkaar uit. Het was immers verre van duidelijk hoe de CO2 uitstoot van hun dieselauto's werd gemeten. En maatregelen werden niet direct genomen.
Wat dat betreft is en blijft PR en marketing een bijzondere wereld. Wanneer een speedboot wegvaart en touw begint af te rollen, weet iedereen dat Apeldoorn toch niet gebeld hoeft worden. Je hebt het als jochie goed gedaan wanneer je Boursin op je stokbrood smeert. Of was het toch Paturain? Als de boodschap maar beklijft. Dus als we over 10 jaar een VW busje zien rijden, verbouwd tot een elektrisch voertuig, is het dan direct duidelijk dat we anno 2019 taalcoaches onder luid applaus hebben binnengehaald zoals Toon, Snieklaas en zijn rondborstige Tante Jo, verkleed als roetveegpiet, binnenhaalde? Met als resultaat dat ambtenaren bewezen klip-en-klaar zijn gaan communiceren? De tijd zal het leren.
U bent verbaasd over Tante Jo als roetveegpiet? Schmink was, evenals een cadeau, alleen weggelegd voor de welgestelden, dus een greep uit de kolenkit was het enige alternatief. Voor Toon was het sowieso direct duidelijk dat het een nep-Sinterklaas was. De Sint had namelijk een sprei om. Uit de voorkamer. Met zichtbare kringen van de asbak. De kleur van Tante Jo was bijzaak. De ongelijkheid bij de verdeling van de cadeaus was meer een probleem.
Is het nieuws over de taalbrigade nieuw? Het is niets nieuws onder zon. De Staatsuitgeverij heeft in 1979, precies 40 jaar geleden, Renkema's Schrijfwijzer gepubliceerd. In zijn voorwoord maakt Renkema duidelijk dat de Commissie Duidelijke Taal, ingesteld door Vondeling in 1973, tot de conclusie was gekomen dat de taal van de overheid niet altijd duidelijke taal is. In 1975 kreeg Renkema van de Staatsuitgeverij de opdracht een handboek te schrijven.
Terwijl ik dit schrijf, voel ik de behoefte het bandje terug te spoelen: 1973, 1975, 1979, 2019. Dus zes jaar na de instelling van de commissie was er een handboek. En nu 46 jaar later is er een staatssecretaris die een brigade in het leven roept. Waar heeft die commissie de afgelopen tijd zich mee bezig gehouden? Zijn er tijdens de voorbereidingen van de verbouwing van het Binnenhof ergens in de krochten de reeds lang vermiste commissieleden teruggevonden? Of heeft men de vleesgeworden Madonna with the big boobies, Jennifer Love Hewitt, een reprise van haar rol in de lang vergeten serie Ghostwhisperer laten doen? Daar de geesten van die commissie nog rondwaarden, nog niet naar het licht konden zonder dat zij de staatssecretaris hadden ingefluisterd dat taal direct duidelijk moet zijn, hij hier bonuspunten kon scoren en het als nieuw idee kon presenteren omdat niemand meer weet dat het al eens is geopperd?
Ik meende altijd dat de Schrijfwijzer tot het standaard boekenpakket behoorde van een ambtenaar. Waardoor onze ambtenaren reeds in staat zouden moeten zijn om begrijpelijk te schrijven. Maar blijkbaar hebben ze het nooit begrepen, is men vergeten wat hen geleerd is, hebben ze hun boek bij De Slegte ingeleverd of worden zij geacht zodra zij over de drempel van een overheidsgebouw stappen alles anders te doen.
Nu vier decennia later komen als hipster uitgedoste coaches en taalambassadeurs coaching on the job geven. Gezellig gefocust zagen of bomen over taalgebruik, zodat de soms blijde en soms minder blijde boodschap, Life is sweet, Life is bitter, voortaan wel landt bij ons brave burgers.
De vraag is wat maakt taal direct duidelijk? Wanneer een ambtenaar aan het loket een brave burger nee antwoord op de vraag of hij of zij een dakkapel mag plaatsen, is dat duidelijk, direct en direct duidelijk. De kans is echter heel groot dat, misschien toch ook een beetje afhankelijk van de vraag, die ambtenaar direct mag opdraven bij de Rijdende Rechter, Meester Visser of Ook dat nog nieuwe stijl: Kanniewaarzijn. Radar en Kassa zouden als een afgang beschouwd worden. Zeker als Kassa met de niet zo vintage Belbus langs komt om direct, face-2-face, duidelijk te maken dat de ambtenaar in gebreke is gebleven. Dat levert te weinig beeldbuistijd op. Te weinig minutes of (sh/f)ame. En het kost dan ook nog minimaal een tuil bloemen, overgevlogen uit Afrika, verpakt in een biologische papieren tas, waardoor de voltooiing van de aanbouw van het Gemeentehuis nog langer op zich laat wachten. Kanniewaarzijn is veruit de favoriet! Die andere twee hebben het nadeel dat men mogelijk niet in het gelijk wordt gesteld. Dat kost dan meer dan een boeket bloemen.
Waarom is die kans op exposure zo groot? De ambtenaar die betaald wordt van de belastingcentjes van de burger mag niet het lef hebben om direct nee te antwoorden. Daar moet minimaal een zes weken durende procedure aan vooraf te gaan, gepaard gaande met bouwtekeningen, handtekeningen, aanpassingen en verwoord te worden in een onleesbaar besluit van de Welstandscommissie. Directe duidelijkheid is ondoordacht. Dat wij in het buitenland bekend staan als een stel onbeschofte botte horken, vergeten we maar gemakshalve. Duidelijkheid naar anderen is prima. Maar een duidelijke ambtenaar? Engelsen kunnen veel beter veinzen.
Het zij ze toch vergeven, die ambtenaren. Duidelijk schrijven is en blijft lastig. Renkema schreef in 1979 wat het in ieder geval niet is. Duidelijk taalgebruik hoeft niet foutloos te zijn, hoeft niet mooi te zijn, hoeft niet simplistisch te zijn en is zeker geen kleurloos taalgebruik. Het dient taal afgestemd te zijn op de lezer.
Dit laatste betekent dat je moet nadenken over voor wie de tekst is. De doelgroep. Maar hoe definieer je die. Is dat iedereen die minimaal MAVO heeft gedaan? Iedereen die minimaal basisonderwijs heeft gehad? Is er vanuit te gaan dat iedereen AVI4 niveau heeft? Is dat iedereen die Trump-tweets begrijpt? Dus kreten als covfefe weet te duiden?
Renkema kon nooit de vertaalslag van alle moeilijke woorden naar begrijpbare woorden maken. De Direct Duidelijk-brigade in de huidige tijd wel. Zij geven als richtlijn de sites ishetb1.nl en zoekeenvoudigewoorden.nl. Maximaal niveau B1. Zoek een woord op, wordt het niet gevonden, dan hanteer je dat woord niet, maar zoek je een alternatief. Naar ik hoop wordt de site niet beheerd door dezelfde mensen die het Wordfeud-woordenboek beheren, want dan wordt taal verrijkt met woorden die voor het laatst in 1765 werden gebruikt en vervalt elke vorm van werkwoordvervoeging. Want we schrijven dan elk werkwoord zonder n. Leze een willekeurig spel waarop iets met een Y moest worden gelegd voor een hoog puntenaantal. Als men niet reeds yoghade, dan ging men wel yoghaend door het leven.
Carmiggelt heeft in 1979, toeval bestaat niet, samen met P. van Straaten het Boekenweekgeschenk gemaakt: Mooi kado. Carmiggelt vraagt zich daarin af of wij nog Nederlands verstaan. Hij denkt in eerste instantie van wel. Ik citeer hem, want Carmiggelt is en blijft onovertroffen.
Dit boekje heet “Mooi kado”. Een ogenschijnlijk simpele titel - maar vergis u niet. Letterlijk betekent “Mooi kado” dat het een ”mooi kado” is. Als u er echter een scheut wrevelige ironie bijvoegt, keert u de betekenis om:
“Mooi kado...”
Het ligt aan de toon waarop u het zegt. In de spreektaal kunt u met het woordje ‘mooi’ vele kanten op. Als uw instelling ten aanzien van dit geschenk niet al te negatief is, zegt u:
‘Dat krijg je toch maar mooi kado.’
Dan gebruikt u ‘mooi’ in dezelfde zin als:
‘Da's toch maar mooi meegenomen.’
Maar ik heb ook eens een man in een Amsterdamse kroeg horen zeggen:
‘En ik kreeg móói zes maanden gevangenisstraf.’ Nu kunnen u en ik deze nuances natuurlijk moeiteloos van elkaar onderscheiden. Niettemin herhaal ik de hierboven gestelde vraag: ‘Verstaan wij Nederlands?’
Daarna laat hij jeugd “aan het woord”. Twee jochies die in voor Carmiggelt een geheimtaal spraken.
‘Lopen?’
‘Ja.’
‘Gepikt?’
‘Ja.’
‘Wie?’
‘Smerus.’
‘Opgevoerd?’
‘Sure.’
‘Hoeveel scheurde je?’
‘Negentig.’
‘Kickstarter?’
‘En steppies.’
‘Vijfbak?’
‘Met 'n setje.’
‘En je poorten?’
‘Uitgevijld.’
‘Hogedrukknoppie?’
‘Sure.’
‘En je carburator?’
‘Negentien millimeter.’
‘KS-50?’
‘Ja - waaierkop. En waterkoeling.’
‘FS-één uitlaat?’
‘Nee, 'n expansie.’
‘Sure, dat ze je pikke.’
‘Hoeveel was je voortandwieltje?’
‘Veertien.’
‘Ja, dan scheur je negentig. Zag je die smerus niet staan?’
‘Nee, ze zaten achter een bolle brug.’
‘Moest je op de rolbank?’
‘Ja.’
‘Omzetknoppie?’
‘Daar trapten ze niet in.’
‘Slimme vogels.’
‘Ja - schroot.’
Twee verschillende werelden in een kroeg. Parallelle werelden. Zo dichtbij maar toch op lichtjaren afstand. Carmiggelt behoorde niet tot hun doelgroep. De barman was het wel direct duidelijk: "Waar hadden die jongens het eigenlijk over?' 'Brommers,' antwoordde de man op verveelde toon."
Daar ik toe ben aan een nieuwe dakkapel heb ik nagezocht welke regels er zijn.
In die gebieden waar het welstandstoezicht (grotendeels) losgelaten wordt, kan het vanuit het oogpunt van kwaliteit van de ruimtelijke omgeving nog wenselijk zijn om bepaalde categorieën aanvragen naast de bestemmingsplanregels aan een mate van toezicht onderworpen te houden om excessen te voorkomen. Bijvoorbeeld in situaties waarin al meerdere gelijksoortige opbouwen of dakkapellen voorkomen en sterke afwijkingen hiervan ongewenst zijn. In dergelijke situaties wordt door middel van beschrijvingen op hoofdlijnen en/of voorbeelduitwerkingen richting gegeven aan de verdere ontwikkeling. [...] Categorieën welstandsvrij [...] Wijdsedaal (uitgezonderd hoofdregel dakvlak rondom dakkapel of -opbouw vrijhouden in buurten Stadskwartier, Havenkwartier, Groenhovenkwartier, Bomenbuurt)
Het is geen geheimtaal, maar duidelijk? Gelukkig staat er niet onderaan de webpagina de vraag of de informatie nuttig was. Het enige wat ik wil weten, is wat de afmetingen van het dakkapel mogen zijn en of er nog eisen zijn aan materiaal of kleur. Dat is toch niet te veel gevraagd?
De brigade gaat er nu echt voor zorgen dat teksten leesbaarder worden. Ik juich het alleen maar toe. Maar ik realiseer me dat onze taal een levend organisme is, dat staat als een paal boven water. Mits deze paal door de zakkende grondwaterstand en inzakkende veengrond niet wegrot in een ingeklonken, verdroogd woordenmoeras, alsmede de woordenzeespiegel maar niet te snel stijgt zodat een tsunami van nieuwe woorden uitblijft. Een ambtenaar kan dat namelijk niet bijbenen. De twee parallelle werelden in de kroeg van Carmiggelt, zijn nu verveelvoudigd. Het goedbedoeld advies om te testen of het taalniveau van je tekst past bij je doelgroep, betekent misschien dat de hertaling van "Bij loonsverhoging vermeldt u ook uw jaarsalaris van het voorgaande jaar." voor Amsterdammers het volgende wordt: "Krijg je meer doekoe, vertel dan hoeveel doekoe je vorig jaar had om patta's te scoren."
Met alle problemen van dien. Wat is nieuwer? Doekoe, cheese, guap, musa of mula? Daar durf ik geen barkie op in te zetten. Zelfs geen donnie. Want dat zijn toch twee joetjes, misschien zelfs wel een geeltje. En dat mag men niet verwarren met het andere geeltje dat dagelijks door complete volksstammen op een, met schilderstape aan een in een kantoortuin virtuele muur vastgeplakt, groot vel brownpaper, de nieuwe benaming van kaftpapier van de minderbedeelde scholier uit de jaren '70, wordt gehangen.
Overigens een pluim voor de producent van dat papier. Met minder handelingen kunnen nu grote rollen papier tegen veel te veel geld gesleten worden aan bedrijven. 3M zal er ook niet rouwig om zijn. De uitvinder van de lijm van die geeltjes wel. Die staat hoogstwaarschijnlijk zijn uitvinding dagelijks op zo'n vel papier aan te brengen en zal tweewekelijks mogen kiezen uit 3 Smiley-magneten om zijn of haar engagement te laten zien. En de neiging moeten onderdrukken om altijd de smiley met naar beneden hangende mondhoeken te kiezen. Emoticons zijn baas.
Wegens dit laatste wil ik in de bres springen voor de bestaande taal. Ik me wil afkeren van alle symbolen die te pas en te onpas worden gehanteerd. Lees een willekeurig stuk waarin een bedrijf cijfers presenteert. In plaats van harde cijfers worden er iconen getoond. Variërend van een duim omhoog of omlaag, stoplichten, tot een al of niet gevulde hoeveelheid sterren. Ik ben geen volslagen zwakhoofdige, dan wel peuter die van 1 tot 10 telt in 3 stappen. De vertaling van die iconen naar braille, lijkt mij een uitdaging. Voorheen was het iets als "de omzet is gegroeid met 10%". Nu zal het iets zijn als "omzet: kiemplantje met 2 openstaande blaadjes en in de top van de stengel een groeipunt op een licht naar oranje neigende achtergrond.". Er is een reden dat we geen hiëroglyfen meer gebruiken.
Toevallig kwam ik bij mijn begin van het downsizen, dat van mensen op mijn leeftijd wordt verwacht, mijn inentingenboekje tegen. Te mooi om weg te gooien.
Ik hoor het met polygoonstem voorgelezen worden. Op de wenken worden we bediend. Maar lees de wenken? Formeel, maar duidelijk. Ondanks dat mijn ouders nooit een opleiding hebben genoten, er was weinig les tijdens WOII en vervolgens mochten ze direct alleen hard werken, begrepen ze de tekst. Ze hebben het bewaard. Heel misschien omdat de toen geldende normen en waarden anders waren dan nu.
De door de brigade voorgestelde sites, spreken elkaar tegen over het woord wenken. Ishetb1.nl kent het niet. Maar volgens zoekeenvoudigewoorden.nl is het B1, zeker geen A2. Maar in welke betekenis? Is dat voor een ambtenaar nu direct, in een oogwenk, duidelijk, wordt deze op zijn of haar wenken bediend of snapt hij of zij de wenken niet en heeft hij of zij tips of richtlijnen nodig voor het gebruik van dit woord?
De arts of verpleegster die het boekje moesten invullen, waren wel opgeleid. Toch minimaal woordniveau B2. Doorhalen is geen B1 of A2 woord. Doorstrepen is volgens beide sites een B1. Maar begrijpend lezen konden de arts of verpleegster niet. Er is geen doorhaling, er is niets doorgestreept. Dus zal ik mij altijd blijven afvragen of ik variola minor of major heb gehad. Want dat blijft voor altijd onduidelijk.
Naast de zender is er ook nog een ontvanger. Dat is reeds lang duidelijk. Direct duidelijk is dat Jennifer Love Hewitt nogmaals ingehuurd kan worden en op zoek moet gaan naar ronddwalende geesten die de Mammoetwet terug willen draaien. En de huidige minister van onderwijs kunnen influisteren dat Nederlands een te onderwijzen vak is. Waar leerlingen hun basiswoordenschat opdoen en begrijpend leren lezen. Hoe onze minister daar zelf in staat? Zij twittert zeer bevlogen.
Misschien dat ook zij een bezoekje van de Direct Duidelijk-brigade wil aanvragen. Praat A2-Nederlands met me.